YAZIM KURALLARI (İMLA KURALLARI)

Dilimizi doğru, düzgün ve anlaşılır bir şekilde kullanabilmemiz için yazım kurallarını bilmeliyiz. Bu konularda size yardımcı olacak en önemli kaynak TDK yazım kılavuzudur.

                Belli Başlı Yazım Kuralları:

                BÜYÜK HARFLERİN YAZIMI

                Büyük harflerin kullanıldığı yerler:

                1- Yazıda cümlelerin ilk kelimesi büyük harfle başlar. Genellikle iki nokta (:),  üç nokta(…), soru (?) ve ünlem (!) işaretlerinden sonra gelen cümlelerin başında da büyük harf kullanılır.

                “Gün bitti. Ağaçta neşe söndü. Yaprak ateş oldu, kuş da yakut… Son goncalar döküldü.”

                “Karşımızda uçsuz bucaksız bir ova… İnsanlar arı gibi çalışıyor.”

                “İmdat! Yardım eden yok mu?”

                “Adam birden durdu ve: “Bana yardım edecek kimse var mı?” diye sordu.

                2- Şiirlerde dizelerin ilk harfi büyük yazılır:

                Gidiyorum işte gör

Hayalde de gör, düşte gör

Düşenin dostu olmaz

Hele bir düşte gör

                3- İki noktadan sonra yapılan aktarmaların ilk kelimesi büyük harfle yazılır:

                Bir gün, söz arasında bana: “Bir beşik gibi sallanır dünya, rahat uyusun diye bütün çocuklar.” demiştin.

               

                4- Mektuplarda ve resmi yazışmalarda hitap sözcükleri büyük harfle başlar:

                Sevgili Kardeşim,

Aziz Dostum,

5- Kurum, kuruluş isimleri birden fazla sözcükten oluşuyorsa, sözcüklerin ilk harfi büyük olur:

                Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Türk Dil Kurumu…

                6- Gazete ve dergi adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar:

                Resmi Gazete, Selam Gazetesi, Ereğli Gazetesi, Bilim ve Teknik Dergisi, Gerçek Hayat Dergisi…

7- Kitap Adlarının ve yazı başlıklarının her sözcüğü büyük harfle başlar:

                Kendi Gök Kubbemiz, Beyaz Lale, Han Duvarları, Çile…

                Başlıklarda geçen “ve, veya, ile” bağlaçlarıyla “mi soru eki” küçük harfle yazılır:

                Mai ve Siyah, Leyla ile Mecnun, Akasya ve Mandolin…

YER ADLARININ YAZIMI

1-Yer adları (kıta, ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, sokak vb.) büyük harfle başar:
Asya, Avrupa, Türkiye, Türkmenistan, Karadeniz, İç Anadolu Bölgesi,
Yakın Doğu, Atatürk Bulvarı, Mehmet Akif Ersoy Caddesi, Karanfil Sokak...

2-Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz v.b. tür bildiren ikinci isimler küçük harfle başlar.
        Marmara denizi, Meriç nehri, Tuz gölü, Erciyes dağı...

3-İkinci isim, özel isme dâhil ise ve ikisi birden kastedilen kavramı karşılıyorsa, ikinci isim de büyük harfle başlar. Çünkü bunlarda ikinci isim kullanılmadığı takdirde söz konusu yer adı anlaşılmaz.

Çanakkale Boğazı, Van Gölü, Ağrı Dağı, Gülek Geçidi, Muş Ovası...

4-Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar ve ayrı yazılır.
        Çiçekçi Mahallesi, Gülistan Caddesi, Menekşe Sokak…

5-İki veya daha fazla kelimeden oluşmuş yer adları (il, kasaba, köy) bitişik yazılır.
Eskişehir, Çanakkale, Boğaziçi

6-Dağ, tepe, akarsu, göl, deniz adları da bitişik yazılır.
Uludağ, Akdeniz, Yeşilırmak, Acıgöl

 

KISALTMALARIN YAZIMI

Kısaltmaların yazılışlarına ve okunuşuna dikkat edilmelidir. Çünkü ekler kısaltmaların okunuşuna göre gelir. İki tür kısaltma vardır:

1- Tek kelimeden yapılan (küçük harflerle) kısaltmaların çoğunda nokta kullanılanlar:

c. (cilt); s. (sayfa); bk. (bakınız);sk. (sokak);

2- Ölçü, para ve yönlerin adlarının kısaltmaları noktasız yazılır:

cm (santimetre), g (gram), mm (mililitre), TL (Türk Lirası), GD (Güneydoğu)

3- Birden fazla kelimeden oluşan kısaltmalar:
Her kelimenin ilk harfi alınarak oluşmuştur.
PTT’nin, MTA’dan, DSİ’ ye, TDK’nin…
Okunuşu; her ünsüz harften sonra “e” ünlüsü getirilerek olur. Ekler ise son harfin okunuşuna göre getirilir. TDK’nin (Te De Ke’nin)…

4- Birden fazla kelimeden oluşan isimlerin kısaltmasında; baş harflerin yanında bazı seslerin de kısaltmaya eklendiği durumlarda, kısaltma bir kelime gibi okunur ve ekler de bu kelimenin okunuşuna göre gelir.
BOTAŞ’ın, TÜBİTAK...

 

SAYILARIN YAZIMI

Sayılar rakamla ya da yazı ile gösterilir. Açık ve kesin kurallar olmamakla birlikte nerede rakam, nerede sayıların kullanılacağına dair bazı kalıplar oluşmuştur.

1- Edebî metinlerde, yazıyla gösterilen rakamların her kelimesi ayrı yazılır.
“Cumhuriyet bin dokuz yüz yirmi üçte ilân edildi.”

“Sınıfta yirmi iki kişi var.” (doğru)             “Çetin oniki yaşıma girmiş.” (yanlış)

2- Ticarete ait (çek, senet v.b.) evraklarda bitişik yazılır.
“Hesabına yalnız beşyüzseksenbeş milyon lira yatırılmış.”

3- Büyük sayılar ve saat, para tutarı gibi istatistik verilerine ait sayılar genelde rakamla gösterilir:

                “Sabahleyin 8.30’da buluşalım.”               “Ondan 6.500 TL almalıyım.”       “Bu ancak 30 kilogram eder.”

YÖN İSİMLERİNİN YAZIMI

1- Yön isimleri bir yer adının başında onu belirtir durumda kullanılıyorsa büyük harfle başlar:
Güney Amerika, Batı Anadolu, Orta Asya, Güney Afrika, Doğu Avrupa…

2- Yön isimleri yalnız başlarına veya bir isimden sonra, isimlerin yönlerini bildirecek şekilde kullanılırsa küçük harfle başlar:
                “Soğuk hava kütlesi kuzeyden gelecek.”
                “Türkiye’nin doğusu, batısından daha dağlıktır.”

3- Ara yönler bitişik yazılır:
“Rüzgâr kuzeydoğudan esecek.”

 

            TARİHLERİN YAZIMI

1-Cümle içinde geçen ay ve gün adları küçük harfle başlar.
“Arkadaşlarla haziran ayının ilk pazartesi günü toplanma kararı aldık.”

2-Belli bir tarihi bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
“10 Kasım 1938 Perşembe günü yaşama veda etti.” “29 Mayıs 1453 Salı günü İstanbul alındı.”

3-Aylar ve günler yazıyla olduğu gibi rakamlarla da gösterilebilir.
10 Kasım 1938 10.11.1938 10/11/1938

4-Tarihlerde ayların adı yazılırsa gün ve yıl bildiren, sayılar nokta ve çizgi ile ayrılmaz.
23 Nisan 1920 tarihi,
23.Nisan.1920 ve 23/Nisan/1920 şeklinde yazılamaz.

 

AYRI YAZILAN BİRLEŞİK KELİMELER

1-Birleştirmede yer alan kelimeler kendi anlamlarını koruyorsa, bu tür birleşik kelimeler ayrı yazılır:
“ada balığı, ağustos böceği, Ankara keçisi, Arnavut kaldırımı, açık öğretim, yarım küre, ay tutulması, beyaz peynir, bal arısı, şeker pancarı, hafta son, Kutup Yıldızı...”

2-İkilemeler ayrı yazılır. Araya hiçbir noktalama işareti getirilemez.
“Arabamız ağır ağır ilerliyordu.”
“Çocuğun yeşil yeşil gözleri vardı.”
“Büyük küçük, eğri büğrü, ufak tefek, yalan yanlış, eski püskü...”

3-“Ev, ocak, yurt” kelimelerinin sona geldiği sözler ayrı yazılır.
Yayın evi, sağlık ocağı, öğrenci yurdu...

 

                BİTİŞİK YAZILAN BİRLEŞİK KELİMELER

1-Birleştirmede yer alan kelimeler kendi anlamlarını korumuyorsa (benzetme yoluyla oluşturulan birleşik kelimeler) bitişik yazılır:
gelinparmağı (üzüm), kuşburnu (bitki), altınbaş (havlu), aslanağzı (çiçek), yeşilbaş (ördek), kedigözü (lâmba)...

2-Ses düşmesi veya ses türemesi meydana gelerek birleşik kelime oluşursa bunlar bitişik yazılır:

pazar ertesi  =  pazartesi              kayıp etmek  =    kaybetmek                      his etmek = hissetmek

kayın ana      =  kaynana                                kahve altı      =     kahvaltı                              zan etmek = zannetmek

3-Pekiştirme sıfatları bitişik yazılır:
Masmavi, yemyeşil, kıpkırmızı, tertemiz, apak, çepeçevre, dümdüz...

4-“Üst, üzeri” kelimeleriyle biten sözler bitişik yazılır.
Akşamüstü, öğleüstü, insanüstü, olağanüstü, doğaüstü, akşamüzeri,

               

             

            “İLE”NİN YAZIMI

                1-İle, ünlüyle biten kelimelere getirildiğinde başındaki “i” ünlüsü düşer ve araya kaynaştırma ünsüzü girer. Bu sözcükler büyük ünlü uyumuna uyar.

                Balta ile (baltayla); eli ile (eliyle); kuzu ile (kuzuyla); Arkadaşı ile (arkadaşıyla); defter ile (defterle)

                2-İle, özel isimlere getirildiğinde kesme işareti ile ayrılarak yazılır.

                Ahmet’le kardeşi az önce geldiler.          Oraya Hasan’la mı gideceksiniz?

“Kİ” LERİN YAZIMI

1- İlgi zamiri olan “-ki” nin yazımı:
Kendisinden önce ya da sonra belirtilen bir ismin yerini tutar. Bitişik yazılır.
“Benim boyum uzun seninki kısa.”
“Üzerindeki çok yakışmış.”

2- Sıfat yapım eki alan “-ki” nin yazımı:
İsimlere getirilir ve eklendiği kelimeyi sıfat yapar. Bitişik yazılır.
“Bahçedeki çiçekleri kim suluyordu?”

“Dolaptaki kitapları düzeltin.”

3- Bağlaç olan “ki” nin yazımı:
Bu “ki” başlı başına bir kelime olduğundan kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır.
“Duydum ki unutmuşsun, gözlerimin rengini!”

“Görüyorum ki ders çalışıyorsunuz.”

 

“DE” LERİN YAZIMI

1- Hâl eki olan “de” nin yazımı:
Sesli ve sessiz uyumlarına uyarak dört şekilli olarak kullanılır; -da, -de, -ta, -te.
Yani ünsüz uyumundan etkilenir, cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulur, cümlede dolaylı tümleç veya zarf tümleci görevinde kullanılır. Bitişik yazılır.
“Evde kimse yoktu.”
“Bu kitapta güzel konular işlenmiş.”

2- Bağlaç olan “de” nin yazımı:
Başlı başına bir kelimedir. Ünsüz uyumundan etkilenmez; yani “-ta, -te” şeklinde yazılmaz. Cümleden çıkarılırsa cümlenin anlamı bazen değişirse de anlam bozulmaz. Ayrı yazılır.
“Bence sen de haklısın!”
“Salih de gelseydi.”
“Kardeşim evde de yok.”

 

SORU EKİNİN (Mİ) YAZIMI

Soru eki mı, ünlü uyumundan etkilendiği için “mi, mu, mü” şekillerine girebilir. Yani dört şekilde bulunur. Kendinden önceki kelimeden ayrı yazılır. Kendinden sonraki ekler “mi” ye bitişik yazılır.

“Bu kitap senin mi?”

“Bu filmi daha önce izlemiş miydiniz?”