BAĞLAÇLAR

Eş görevli kelimeleri, söz öbeklerini ve cümleleri biçim ve anlam yönünden bağlayan kelimelere bağlaç denir.

Üç çeşittir:

KELİME BAĞLACI:

Sadece kelimeleri bağlar. Cümleleri bağlayamaz. 

Türkçe’de kelime bağlacı “ile” dir.  

                        Ali ile Ayşe okula gittiler.

“İle” bağlacı “ve” bağlacının yerine kullanılabilir; fakat “ve” bağlacı hem kelimeleri, hem cümleleri bağlarken “ile” bağlacı sadece kelimeleri bağlayabilir.

Ali ile Ayşe gitti. 

Ali ve Ayşe gitti.

CÜMLE BAĞLAÇLARI:

Sadece cümleleri bağlayabilen bağlaçlardır. Bu bağlaçlar kelimeleri bağlayamaz.

Başlıcaları şunlardır:

Ama, fakat, ancak, lâkin, yalnız, halbuki, varsayalım, diyelim, çünkü, mademki, madem, değil mi ki, ola ki, oysa, hiç olmazsa, hiç değilse, hoş, bununla birlikte, kaldı ki, ne var ki, şu var ki, yeter ki, nedir ki, gerçi, her ne kadar…

ORTAK BAĞLAÇLAR:

Hem kelimeleri, hem de cümleleri bağlayabilen bağlaçlardır. Ortak bağlaçların çeşitleri şunlardır:

Sıralama Bağlacı (ve) : Eş görevli kelimeleri ve birbirini izleyen cümleleri bağlar.

Ali ve Ayşe derslerine çok iyi çalışır.

Sabah erkenden kalktım ve okula gittim.

Eş Değerlik Bağlaçları (ya da, veya, yahut, veyahut):

Bu parayı Ali ya da Ahmet alsın.

Çarşıdan kitap yahut dergi alalım.

Yineleme Biçimli Bağlaçlar (Ya...ya, gerek...gerek, da...da, ister...ister, hem...hem, ha...ha, ama...ama, ne...ne) :

                İster gel, ister gelme.                      

    Hem geziyor hem canı sıkılıyor.

    Sınıftan ya Ahmet’i ya Murat’ı çağır.

NOT:  “Ne...ne” bağlacı olumsuzluk bildirir. Bu nedenle bu bağlacın bulunduğu cümlelerde fiiller genellikle olumludur. Bu kurala halk arasında günlük konuşmalarda pek uyulmaz. Böylece dil yanlışı olur. 

Ne geldi, ne aradı. (Doğru)                                       

Ne Ahmet,  ne Ali geldi. (Doğru)

            Ne Ahmet, ne Ali gelmedi. (Yanlış) 

NOT :  

“DE” Bağlacı Cümleye Şu Anlamları Katar:

Küçümseme: Bizimki okuyacak da, adam olacak.           

Şart: Başarı, çalışılıp da kazanılır.

Devamlılık: Çenesi açıldı mı, konuşur da konuşur.           

Aşırılık: Kızımız pek de güzelmiş.

İnat:  Çocuk: “Balon da balon!” diye tutturdu.                  

Azar: Adam ol da öyle konuş!

Aşırı övünme: Şu şiiri okuyayım da bir görün!                   

Korkutma: Yerinden kalk ta göreyim.

Sebep-sonuç: Önüne bakmadın da çiğnedin.                    

Aşırı Beğenme: Araba da arabaymış ha!

Memnunluk: Ne iyi etmişim de, seninle tanışmışım!       

Usanma: Yaz da yaz, biteceği yok.

NOT: “İle” hem edat hem bağlaçtır. “İle” çıkarılıp yerine “ve” getirildiğinde cümlenin anlamı bozulmuyorsa bu durumda “ile” bağlaçtır. Cümlenin anlamı bozuluyorsa edattır.

Babam ile pazara gittik. (Edat)                                                                

Babam ile annem çarşıya gitti. (Bağlaç)

Bazı cümlelerde “ile” den sonra virgül getirilirse, bağlaç olan “ile” edata dönüşür:

Fatih ile Ali’ye haber gönderdim. (Bağlaç)                          

Fatih ile, Ali’ye haber gönderdim. (Edat)

NOT: Bağlaçlar cümlede tek başlarına öğe olmaz. Ancak başka öğelerin içinde yer alabilir.

Kantinden simit ve çay aldım. (Belirtisiz Nesne)

Erkenden kalktım ve okula gittim. (Cümle dışı unsur)

Sen de al. (Cümle dışı unsur)

EDAT İLE BAĞLACIN KARIŞTIRILMAMASI

1- Edatlar cümlenin bir öğesi olurken, bağlaçlar bir öğe özelliği göstermez. (Öğe içinde yer alabilirler). 

Sabaha karşı eve gelmişlerdi. (Edat-Zarf Tümleci)

Kitapları ve defterleri çantasına koydu. (Nesne) (“Ve” bağlacı nesneleri birbirine bağlamıştır.)

2-“İle, yalnız, ancak” gibi kelimeler hem edat hem bağlaç görevinde kullanılabilir. Cümle içindeki anlamı bu nedenle önemlidir. Ayrıca şu pratik yolla bu kelimelerin edat mı, bağlaç mı olduğunu anlayabiliriz:

*“İle” yerine “ve” getirilebiliyorsa “ile” bağlaçtır.

Defter ile kalemi çantaya koydum.

Arkadaşları ile konuşmuyordu.

 (Birincisinde “ve” gelebildiği için bağlaç; ikincisinde “ve” kullanılamadığı için edattır.)

*“Yalnız, ancak” kelimeleri yerine “ama” bağlacı getirilebiliyorsa, bu kelimeler bağlaçtır. 

“Sadece” kelimesi getirilebilirse bu kelimeler edat olur.

Almak isterim ancak param kalmadı.(ama)

Bu işi ancak sen yapabilirsin. (sadece)

Gelmek isterdim yalnız çok işim var.(ama)

3- Edatlar cümleden atılamaz. Cümle anlamsızlaşır. Bağlaçlar cümleden çıkartılınca cümlenin anlamı daralsa da cümle anlamsızlaşmaz.

Senin gibisini görmedim.                            

Senin görmedim.

(Cümle anlamsızlaştı. Bu nedenle “gibi” edattır.)  

Koştum ama yetişemedim.                        

Koştum yetişemedim.

(Cümle anlamını pek kaybetmedi. Bu nedenle “ama” bağlaçtır.)

DİKKAT! Bu özellik her zaman için geçerli olmayabilir…