Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

Türkçede birçok kelime anlam olarak birleşiktir; ancak bu kelimeler birbirleriyle bitişik olarak yazılmaz. Bu kelimeleri bitişik olarak yazmak yazım yanlışıdır. 

• Yardımcı fiillerle kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. alt etmek,
2. arz etmek,
3. azat etmek,
4. dans etmek,
5. el etmek,
6. göç etmek,
7. ilan etmek,
8. kabul etmek,
9. kul etmek,
10. kul olmak,
11. not etmek,
12. oyun etmek,
13. söz etmek,
14. terk etmek,
15. var ol­mak,
16. yok etmek,
17. yok olmak vb.

• Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. dil balığı,
2. deve kuşu,
3. ağustos böceği,
4.  cırcır böceği,
5. at sineği,
6. su yılanı;
7. Ankara keçisi,
8. dağ keçisi,
9. Pekin ördeği,
10. Ankara kedisi  vb.

• Bitki türlerinden birinin adıyla kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. ayrık otu,
2. ateş çiçeği,
3. tespih ağacı
4. meyan kökü;
5. yer elması;
6. kuru fasulye,
7. kuru incir,
8. kuru soğan,
9. kuru üzüm vb.

• Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. alçı taşı,
2. Çakmak taşı,
3. arap sabunu,
4. tüp geçit,
5. üst geçit;
6. çekme demir,
7. dolma kalem,
8. vurmalı çalgılar,
9.  tuz ruhu vb.

• Yol ve ulaşımla ilgili ayrı birleşik kelimeler:

1. Arnavut kaldırımı;
2. çevre yolu,
3. deniz yolu,
4. hava yolu,
5. kara yolu,
6. keçi yolu;
7. köprü yol vb.

• Durum, olgu ve olay bildiren ayrı birleşik ke­limeler:

1. açık oturum,
2. açık öğretim,
3. ana dili,
4. Ay tutulması,
5. baş belası,
6. çıkış yolu,
7. ses uyumu,
8. yer çekimi vb.

• Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. anlam bilimi,
2. dil bilimi,
3. edebiyat bilimi,
4. gök bilimi,
5. halk bilimi,
6. ruh bilimi,
7. dil bilgisi vb.

• Yuvar ve küre sözleriyle kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. göz yuvarı,
2. hava yuvarı,
3. hava küre,
4. ışık küre,
5. su küre,
6. yarım küre vb

• Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. bohça böreği,
2. talaş böreği;
3. ba­dem yağı,
4. maden suyu;
5. tulum peyniri,
6. Adana kebabı,
7. yoğurt çorbası;
8. Kemalpaşa tatlısı,
9. ba­dem şekeri,
10. balık yumurtası,
11. lop yumurta vb.
12. burgu makarna,
13. yüksük makarna;
14. üzümlü kek;
15. çiğ köfte
16. yarma şeftali;
17. kuru yemiş vb.

• Gök cisimleriyle kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. Çoban Yıldızı,
2. Kervan Yıldızı,
3. Kutup Yıldızı,
4. kuy­ruklu yıldız;
5. gök taşı,
6. meteor taşı vb.

• Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. patlak göz,
2. aşık kemiği,
3. elmacık kemiği;
4. serçe parmak,
5. şehadet par­mağı,
6. azı dişi,
7. köpek dişi,
8. kuyruk sokumu,
9. safra kesesi;
10. çatma kaş,
11. takma diş,
12. takma kirpik,
13. kepçe kulak vb.

• Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak üzere bitki, hay­van ve nesne adlarıyla kurulan ayrı birleşik kelimeler:

1. çetin ceviz,
2. çöpsüz üzüm;
3. eski kurt,
4. sarı çıyan,
5. sağmal inek;
6. eski toprak,
7. eski tüfek,
8. sapsız balta,
9. demir yumruk,
10. kuru kemik vb.

• Zamanla ilgili ayrı birleşik kelimeler:

1. bağ bozumu,
2. gece yarısı,
3. gün or­tası,
4. hafta başı,
5. hafta sonu vb.

•  -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sıfat-fiil ekleriyle kurulan ayrı birleşik kelimeler :

1. bakar kör,
2. çalar saat,
3. çıkar yol,
4. döner sermaye,
5. güler yüz,
6. koşar adım,
7. yazar kasa,
8. görünmez kaza,
9. tükenmez kalem;
10. ,uçan daire vb.

• Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamla­ması yapısındaki ayrı birleşik kelimeler:

1. bal rengi,
2. duman rengi,
3. gümüş rengi,
4. portakal rengi,
5. saman rengi;
6. ateş kırmızısı,
7. boncuk mavisi,
8. limon sa­rısı vb.

• Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan ayrı birleşik kelimeler:

1. açık mavi,
2. açık yeşil,
3. kara sarı,
4. kirli sarı,
5. koyu mavi,
6. koyu yeşil vb.

• Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak kelimeleri için kullanılan ayrı birleşik kelimeler:

1. Batı Trakya,
2. Doğu Anadolu,
3. Güney Kutbu,
4. Kuzey Amerika,
5. Güneydoğu Anadolu,
6. Aşağı Ayrancı,
7. Orta Doğu,
8. İç Anadolu,
9. Uzak Doğu vb.

• Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarında, sondaki unvanlar hariç şahıs adları ayrı yazılır:

1. Yunus Emre Mahallesi;
2. Gazi Mustafa Kemal Bulvarı,
3. Ziya Gökalp Bulvarı;
4. Nene Hatun Caddesi;
5. Fevzi Çakmak Sokağı,
6. Sütçü İmam Üniversitesi vb.

• Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan bir­leşik kelime ve terimler ayrı yazılır:

1. ahlak dışı,
2. çağ dışı,
3. din dışı,
4. kanun dışı,
5. olağan dışı,
6. yasa dışı;
7. ceviz içi,
8. hafta içi,
9. yurt içi;
10. aklı sıra,
11. ardı sıra,
12. peşi sıra,
13. yanı sıra vb.

• Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:

1. deri altı,
2. su altı,
3. toprak altı,
4. yer altı (yüzey);
5. böbrek üstü bezi,
6. tepe üstü (en yüksek nokta) vb.

• Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluştu­rulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:

1. alt kurul,
2. alt yazı;
3. üst kat,
4. üst küme;
5. ana bilim dalı,
6. ana dili;
7. ön söz,
8. sağ bek;
9. sol açık,
10. peşin fikir,
11. bir hücreli;
12. iki anlamlı,
13. çok hücreli;
14. çift ayaklılar,
15. çift kanatlılar vb.

KAYNAK: kerimusta.com teşekkürler.