EK FİİL (EK EYLEM)

EK FİİL (EK EYLEM)

İsim soylu sözcüklere eklenerek onları cümle içinde yüklem yapan; basit zamanlı fiillere gelerek de onları birleşik zamanlı olmasını sağlayan “-i (mek)” fiiline denir.

Ek fiilin iki görevi vardır.

1- İsim Soylu Kelimeleri Yüklem Yapar

Güzel -dir (ek-fiilin geniş zamanı)
Güzel-di (ek fiilin görülen geçmiş zamanı)
Güzel-miş (ek fiilin duyulan geçmiş zamanı)

a- Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı (-i di)

Bahsedilen duruma tanık olma anlamı vardır.

Dün çok hastaydım
Eskiden burası bir parktı.
Az önce sizi arayan kimdi.
O en sevdiğim kitaptı.
O gün onlar sınavdaydılar.
Siz hafta sonu piknikteydiniz.

b- Ek Filin Duyulan Geçmiş Zamanı (-i miş)

Bahsedilen duyma, öğrenme, sonradan fark etme anlamı vardır.


Dediklerine göre iyi bir futbolcuymuşsun.
O gün biz çok yorgunmuşuz.
Eskidende çok güzelmişsiniz.
Burada Ayşe Hanım diye biri varmış.
Bir varmış, bir yokmuş, Allah’ın kulu çokmuş.

c- Ek Fiilin Geniş Zamanı (-dir)

Bahsedilen durumun her zaman gerçekleştiği anlamı vardır.
Çoğunlukla “dir” geniş zaman eki 3.tekil şahıs dışında kullanılmaz, isim soylu kelimenin yüklem olmasından kullanıldığını anlarız.



Ben öğrenciyim.
Sen öğrencisin.
O öğrencidir.

Biz öğrenciyiz.
Siz öğrencisiniz.
Onlar öğrenciler.

Dikkat ederseniz “dir” ek fiilini sadece 3. tekil şahısta görüyoruz. Gerek 3. tekil şahısta da kullanılmayabilir. Yüklemi isim olan cümlelerde ek fiil mutlaka vardır; ama düşmüştür.

Bu çocuğun sesi güzel. (güzeldir)
O bugün çok mutlu. (mutludur)

4- Ek Fiilin Şartı (-se, -sa)

Ek fiilin şartı, isim ve isim soylu kelimelere eklendiğinde onları yüklem yapmaz; sadece cümleye şart anlamı katar.

Hastaysanız doktora gidiniz. (doktora gitmenin şartı hasta olması.)
Baban zenginse bize de yardım eder.
Hüzünlüyse mutlaka şiir okumuştur.
İyi bir adamsan sözlerine dikkat etmelisin.
Hava güzelse yürüyüşe çıkalım.


2- Birleşik Zamanlı Filler

Ek fiilin ikinci görevi, basit zamanlı fiillere ikinci bir kip gibi gelerek onları birleşik zamanlı yapmaktır.

Basit zamanlı fiillere “-di, -miş, -se” ek fiilleri getirilerek, fiillerin “hikaye, rivayet ve şart” olmak üzere üç birleşik zamanı yapılır.

Ek fiilin Hikayesi (i-di)

Yaptıy-dım (görülen geçmiş zamanın hikayesi)
Yapmış-tım (duyulan geçmiş zamanın hikayesi)
Yapıyor-dum (şimdiki zamanın hikayesi)
Yapacak-tım (gelecek zamanın hikayesi)
Yapar-dım (geniş zamanın hikayesi)
Yapmalı-y-dım (gereklilik kipinin hikayesi)
Yapa-y-dım (istek kipinin hikayesi)
Yapsa-y-dım (şart kipinin hikayesi)

Not : Ek fiilin emir kipi çekimi yoktur.


Ek Fiilin Rivayeti (i-miş)

Hazırlamış-mış (duyulan geçmiş zamanın rivayeti)
Hazırlıyor-muş (şimdiki zamanın rivayeti)
Hazırlayacak-mış (gelecek zamanın rivayeti)
Hazırlar-mış (geniş zamanın rivayeti)
Hazırlamalı-y-mış (gereklilik kipinin rivayeti)
Hazırlaya-y-mış (istek kipinin rivayeti)
Hazırlasa-y-mış (şart kipinin rivayeti)

Not: Görülen geçmiş zamanın rivayeti yoktur.

Ek fiilin Şartı (-se, -sa)

Güldü-y-se-k (görülen geçmiş zamanın şartı)
Gülmüş-se-k (duyulan geçmiş zamanın şartı)
Gülecek-se-k (gelecek zamanın şartı)
Gülüyor-sa-k (şimdiki zamanın şartı)
Güler-se-k (geniş zamanın şartı)
Gülmeli-y-se-k (gereklilik kipinin şartı)

Not: İstek ve şart kipinin şart birleşik zaman çekimi yoktur.

Not: Birleşik zamanlı fiiller ile birleşik yapılı fiilleri karıştırmamalıyız.

Söylüyordum (Birleşik zamanlı fiil)
Söyleyebilirim (Birleşik yapılı fiil)

Ek Fiilin Cümleye Kattığı Anlamlar

Ek fiil cümleye “şart, küçümseme, gereklilik, terk edilmiş bir alışkanlık, kesinlik, başkasından duyma, ihtimal, gerçekleşmemiş niyet…” anlamları katar.

Kar yağarsa yollar kapanır. (şart)
Sınava çok çalışmışmış. (küçümseme)
Sabah erkenden yola çıkmalıydık. (gereklilik)
Eskiden çok çay içerdim. (terk edilmiş alışkanlık)
Uygarlık yazının bulunmasıyla başlamıştır.(kesinlik)
Bakışları insanı çok etkilermiş (başkasından duyma)
Şimdi çoktan uyumuştur. (ihtimal)
Hani bayramda bize gelecektiniz. (gerçekleşmemiş niyet)